PRZEDMOWA
Zachodzące zmiany natury społeczno-obyczajowej z domieszką „polityki” bez wątpienia mają wpływ na postępowanie nauczycieli oraz uczniów… Już pisząc powyższe zdanie, trzeba zastanowić się, czy popełniamy duży błąd, nie rozróżniając płci. Czy w tekstach odnoszących siędo pedagogiki nie należy przypadkiem używać form „nauczycielki i nauczyciele” oraz „uczennice i uczniowie”? Czy może wypada raczej pisać o „ludziach pracujących w zawodzie nauczycielskim” oraz „młodzieży i dzieciach uczęszczających do szkoły”? Jeszcze 15 lat temu nikt nie zastanawiał się nad tym, czy określenie „nauczyciel” odnosi się tylko do mężczyzn. Pisząc: „nauczyciel” lub „uczeń”, mieliśmy na myśli obydwie płcie. Obecnie wygodnie byłoby stworzyć formę w rodzaju nijakim, ale jak miałaby ona brzmieć? Mimo tych wszystkich wątpliwości w języku prasowym powszechnie pisze się o nauczycielach, mając na myśli wszystkich wykonujących ten zawód – zarówno kobiety, jak i mężczyzn. Nie używa się, więc sformułowania „nauczycielki i nauczyciele domagają się…”, ale „nauczyciele domagają się”. Pewne trendy odnoszące się do rozróżniania płci uczestników procesu nauczania mogą jednak wpływać na wzajemne relacje ucznia i nauczyciela. Jeżeli bowiem nauczyciel używa zwrotu „drodzy uczniowie”, to niektóre uczennice mogą zakładać, że nie odnosi się on do nich, a jedynie do chłopców.
W pracy pedagoga uczeń jest nierozerwalnie związany z nauczycielem, a nauczyciel z uczniem. W ich wzajemnych kontaktach można rozróżnić dwa skrajne przypadki. Jednym z nich jest „dyktatura” nauczyciela, natomiast drugim – „dyktatura” ucznia.
Mówiąc o relacji, a raczej relacjach, często nie mamy na myśli nic konkretnego, a słowa tego używamy w jego ogólnym znaczeniu. A przecież na ogólny obraz relacji składa się wiele czynników – tak samo jak wiele może być rodzajów samej relacji. Chcąc rozpatrywać to pojęcie jako całość – w odniesieniu do nauczyciela i ucznia – należy wziąć pod uwagę relacje w czasie odpytywania, prowadzenia nowej lekcji, rozmowy na korytarzu itd.
Czynnikiem kształtującym relacje jest stosunek uczniów do nauczycieli, a także nauczycieli do uczniów. Stosunek ten zaś jest zmienny w czasie. Z tego powodu podobną zmiennością charakteryzować się będą również same relacje. Rozważania nad nimi są zatem ciągle aktualne. Rola nauczyciela w szkole jest jasno określona – polega ona na uczeniu i wychowywaniu. Jako że jest to obowiązek wynikający wprost ze stosunku pracy, większość nauczycieli stara się to robić w sposób odpowiedziany i rzetelny. Określona jest także rola ucznia – ma on nabywać umiejętności przewidziane w programie nauczania oraz poddawać się działaniu procesu wychowawczego. O ile jednak nauczyciel musi robić to, co ma przykazane, o tyle uczeń może, ale nie musi. Nauczyciel podejmuje się wypełniać swoje obowiązki świadomie i dobrowolnie, natomiast uczeń jest objęty obowiązkiem uczęszczania do szkoły. Z tego powodu ich relacje są rożne. To przede wszystkim nauczyciel powinien dbać o poprawne relacje, aby ucznia nie zrażać do nauki, a wręcz przeciwnie – zachęcać. Poprawne relacje to nie „nadskakiwanie” uczniom, ale rozważne działania w celu ich mobilizacji.
Tematem wiodącym w niniejszej monografii jest uczeń i nauczyciel we współczesnej szkole w rożnych kontekstach pedagogicznej rzeczywistości. Pisząc o współczesnych problemach pedagogiki, nie można zapominać o jej przeszłości. Od tego nie da się uciec, bowiem przeszłość zawsze wywiera piętno na współczesności. Publikacja ukazuje, jak rożne czynniki – na pozór nieistotne – mogą wpływać na relacje uczeń–nauczyciel.
Autorzy poszczególnych rozdziałów podejmują refleksje nad wpływem sposobu i rodzaju nauczania oraz innowacyjnych działań nauczyciela na relacje uczeń–nauczyciel. Odrębnym i ważnym zagadnieniem poruszanym przez nich jest oddziaływanie rożnych czynników – w tym między innymi roli samego nauczyciela, jak również czynników pozadydaktycznych – na relacje uczeń–nauczyciel.
Oddając do rąk Czytelników niniejszą monografię, mamy nadzieję, że zamieszczone w niej teksty pobudzą naukowców i nauczycieli do refleksji i staną przyczynkiem do nowych wartościowych badań.

SPIS TREŚCI

PRZEDMOWA
ROZDZIAŁ 1
Katarzyna Potyrała - Internet i uczestnictwo społeczne w świetle relacji uczeń–nauczyciel
ROZDZIAŁ 2
Jacek Siewiora - Dialog międzypokoleniowy jako narzędzie poszukiwania prawdy o człowieku
ROZDZIAŁ 3
Jan Rajmund Paśko, Dorota Dadał -Dialog dydaktyczny uczeń–nauczyciel w klasie III i VI szkoły podstawowej
ROZDZIAŁ 4
Jan Krukowski - „Nauka, gdy smakuje, sporo i prędko się pojmuje”. Nauczyciele i uczniowie w pamiętnikach i wspomnieniach XVIII–XX wieku
ROZDZIAŁ 5
Albert Wołkiewicz - Relacje mistrz–uczeń a programy nauczania. Poszukiwania modelu idealnego
ROZDZIAŁ 6
Ingrid Paśko - Jakie role powinien pełnić nauczyciel w pracy z uczniami klas początkowych?
ROZDZIAŁ 7
Bogusław Wójcik - Józef Piłsudski jako wychowawca
ROZDZIAŁ 8
Alicja Kubik - Z badań nad kompetencją komunikacyjną nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej
ROZDZIAŁ 9
Sławomira Pusz - Wrażliwość uczniow klas II i III szkoły podstawowej na potrzeby ludzi, na przyrodę i kulturę
ROZDZIAŁ 10
Krzysztof Leśniak - Sposoby zapobiegania epidemii nadwagi i otyłości
ROZDZIAŁ 11
Paulina Dubiel-Zielińska - Rozmowa z uczniem podstawą jego motywacji do pracy nad sobą
ROZDZIAŁ 12
Werona Król-Gierat - Kształcenie językowe na pierwszym etapie edukacyjnym – rola nauczyciela w rozwijaniu kompetencji w zakresie języka angielskiego
ROZDZIAŁ 13
Zbigniew Chodkowski Możliwe zakłocenia komunikacji interpersonalnej
ROZDZIAŁ 14
Zbigniew Chodkowski - Przyczyny agresji i możliwe jej przeciwdziałania
Abstrakty
Abstracts
Wykaz tabel
Wykaz rysunkow
O autorach